Door Jos L'Ortye (april 2001)
We kennen natuurlijk allemaal "Sint Aemiliaan" als patroon van onze Bleijerheidse harmonie. Maar wie was nu deze verder onbekende heilige "Aemiliaan" (spreek uit: "Emiliaan", dit in tegenstelling tot de bij ons veel gehoorde uitspraak: "Ammeliaan") en waarom werd uitgerekend deze heilige patroon van onze harmonie die meer dan honderd jaar geleden werd opgericht? We willen eens stil staan bij deze bijzondere en unieke heilige, aan wie in onze streken - tenminste voor zover ik weet - weinig of geen andere muziekgezelschappen zijn genoemd. Wie en wat was nu deze heilige Aemiliaan, naar wie onze harmonie een eeuw geleden is genoemd?
We kennen natuurlijk allemaal "Sint Aemiliaan" als patroon van onze Bleijerheidse harmonie. Maar wie was nu deze verder onbekende heilige "Aemiliaan" (spreek uit: "Emiliaan", dit in tegenstelling tot de bij ons veel gehoorde uitspraak: "Ammeliaan") en waarom werd uitgerekend deze heilige patroon van onze harmonie die meer dan honderd jaar geleden werd opgericht? We willen eens stil staan bij deze bijzondere en unieke heilige, aan wie in onze streken - tenminste voor zover ik weet - weinig of geen andere muziekgezelschappen zijn genoemd. Wie en wat was nu deze heilige Aemiliaan, naar wie onze harmonie een eeuw geleden is genoemd?
Volgens 's werelds beste "heiligenkenners", de zgn. "Bollandisten", kent de Kerk maar liefst zestien heilige "Aemilianen": op 8 januari de heilige belijder Aemilianus die vooral in Griekenland wordt vereerd, op 26 januari de heilige Afrikaanse martelaar Aemilianus, op 28 januari de heilige bisschop Aemilianus van Trevi die de marteldood stierf, op 8 februari de heilige martelaar Aemilianus uit Armenië, op 9 februari de heilige martelaar Aemilianus van Membressa, op 10 maart de heilige abt Aemilianus van Lagny, op 30 april de heilige Numidische soldaat en martelaar Aemilianus, op 25 juni de heilige bisschop Aemilianus van Nantes die de marteldood stierf, op 18 juli de heilige martelaar Aemilianus van Dorostore in Mysië, op 8 augustus de heilige bisschop Aemilianus bisschop van Cyzique bij de Hellespont, op 11 september de heilige Aemilianus bisschop van Vercelli, op 12 september de heilige Aemilianus bisschop van Valencia, op 11 oktober de heilige belijder Aemilianus van Rennes, op 12 november de heilige priester Aemilianus van Cogolla, op 16 november de heilige monnik Aemilianus van Pionsat en tenslotte op 6 december de heilig Afrikaanse arts en martelaar Aemilianus.
De meest de bekende van deze "bonte verzameling Aemilianen" zijn de volgende vier:
1. de heilige priester Aemilianus van Cogolla (Cuculatus), in zijn geboorteland Spanje beter bekend als "San Millán de la Cogolla". Hij was aanvankelijk herder en kluizenaar in het gebergte van Cogolla (vandaar zijn bijnaam), was later als priester werkzaam in zijn geboortestreek Verdejo en genoot de rest van zijn lange leven (hij zou maar liefst 100 jaar geworden zijn) grote bekendheid als leraar en wonderdoener. Hij overleed op 12 november 574, vandaar zijn feestdag op 12 november.
2. de heilige kluizenaar Aemilianus van Pionsat, die leefde in de zesde eeuw in het woud van Ponticiacus (Pionsat, ten Noordwesten van de Franse stad Clermont-Ferrand); verzamelde een groep leerlingen om zich heen, waaronder Brachio uit Thüringen, die later een klooster stichtte. Deze Aemiliaan stierf 90 jaar oud, waarschijnlijk in 538. Zijn feestdag valt op 16 november.
3. de heilige bisschop Aemilianus van Nantes, wiens naam echter pas in de zestiende eeuw opduikt en ten tijde van Karel de Grote tegen de Saracenen gevochten zou hebben, vervolgens gevangen genomen zou zijn en tenslotte terecht gesteld. Op de oudste bisschopslijsten van Nantes komt zijn naam echter niet voor; misschien dat hij later verwisseld is met bisschop Similianus van Nantes, die leefde in de vijfde eeuw. De feestdag van deze "Aemiliaan" is op 25 juni.
4. de heilige abt Aemilianus van Lagny, van oorsprong een Ier, die omstreeks het jaar 640 naar Frankrijk overstak en zich in Lagny aan de Marne vestigde, waar hij als opvolger van zijn leermeester, de heilige Furseus, tot aan zijn dood in 660/675 abt was. Zijn feestdag valt op 10 maart.
Welke van deze heilige "Aemilianen" is nu de patroonheilige van onze harmonie? Helaas is er in de oude kloosterkroniek van Bleijerheide, die zich momenteel te Werl bevindt (D) en die ons hierover misschien wat informatie zou kunnen geven, geen aanknopingspunt te vinden. Blijkbaar vonden de Franciscanen van toen het niet zo bijzonder, minstens niet het vermelden waard dat het in 1901 opgerichte Bleijerheidse muziekgezelschap naar een (de?) heilige Aemiliaan werd genoemd. Als we echter het feit in ogenschouw nemen dat het patroonsfeest van onze harmonie altijd in het najaar wordt gevierd, dan blijven er van de vier bovengenoemde heilige "Aemilianen" nog twee over. Een ander aanknopingspunt is dat de Bleijerheidse kunstenaar Piet Moonen (1910-1987) vlak na de oorlog een verenigingsvaandel voor de harmonie ontwierp waarop de patroonheilige staat afgebeeld als kloosterling te paard die met vlag en zwaard ten strijde trekt.
Daaruit zou men kunnen concluderen dat het de eerste beschreven Aemiliaan (van Cogolla) betreft, wiens feestdag op 12 november valt, de Aemiliaan die inderdaad traditioneel als abt te paard wordt afgebeeld, met staf en zwaard als attributen. Heeft deze heilige Aemiliaan dan iets met muziek te maken? Inderdaad, in de Italiaanse serie "Bibliotheca Sanctorum", uitgegeven door het Johannes XXIII-instituut van de pauselijke Lateranen-Universiteit in Rome, vonden wij bij de levensbeschrijving van deze heilige Aemiliaan de mededeling dat hij in zijn jonge jaren, toen hij nog herder was, de lange eenzame uren in de velden doorbracht met musiceren. Hij speelde namelijk fluit. De fluit die hij in zijn jeugd zo vaak bespeeld had, zou hij ook later, toen hij een alom bekend en veelgeraadpleegd "geestelijk herder" was geworden, nog altijd bij zich gedragen hebben. Er zijn zelfs afbeeldingen van hem bekend met de fluit als bijzonder herkenningsteken ("attribuut") ...
Het instrument dat de patroonheilige van de harmonie boven op de draagstok van het huidige verenigingsvaandel in de handen heeft is echter geen fluit,maar een klaroen of iets dergelijks, maar dat hoeft geen probleem te zijn. Integendeel: blijkbaar kon hij met meer instrumenten overweg, iets wat wel eens handig kan zijn binnen vereniging als de harmonie. In ieder geval zal de heilige Aemiliaan blij zijn als mensen naar zijn voorbeeld en onder zijn hoede hun ontspanning zoeken bij het musiceren,zeker als ze dat - in goede harmonie - samen met anderen willen doen!
Geraadpleegde bronnen:
Les petits Bollandistes: Vies des Saints deel XVII (Parijs 1880) blz.317
Istituto Giovanni XXIII della Pontificia Universita Lateranense: Bibliotheca Sanctorum deel IV (Rome 1964) kk.1183-1193 (vooral k.1186)
Lexikon für Theologie und Kirche Band I (Freiburg 1957) kk.438-439
Otto Wimmer: Handbuch der Namen und Heiligen (Innsbruck 1956) blz.175
Jakob Torsy: Der große Namenstagskalender (Freiburg 1989) blz.88 en 321
brief dd. 19 maart 2001 van pater Engelhard Kutzner ofm prvinzarchivar te Werl aan schrijver dezes: “in den archivalien hier gibt es keinerlei Hinweis auf die Gründung des Blasmusik-Orchesters “Harmonie St. Aemiliaan”